สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ ได้จัดให้มีการมอบรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมมาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๒๕ โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะเผยแพร่ข้อมูลอาคารอันทรงคุณค่าให้เป็นที่รู้จักและได้รับการส่งเสริมให้มีการอนุรักษ์ของสังคมโดยทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งเพื่อเป็นการเสริมสร้างกำลังใจให้กับผู้ครอบครองดูแลรักษาอาคาร จากการที่ได้รับพระราชทานรางวัลจากองค์อุปถัมภ์ สมาคมสถาปนิกสยามฯ มาอย่างต่อเนื่องจนถึงในปัจจุบัน ที่ผ่านมาในแต่ละปีประเภทของรางวัล หลักเกณฑ์ในการพิจารณา และวิธีการดำเนินการคัดเลือกอาคารรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น อาจมีการปรับเปลี่ยนไปบ้างด้วยเหตุผลความจำเป็นตามสถานการณ์ด้านการอนุรักษ์ที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาต่างๆ จากการพิจารณาของคณะกรรมาธิการอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมที่ผลัดเปลี่ยนกันมาทำหน้าที่ตามวาระ

จากการที่ชื่อของรางวัลคือ “รางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น” ซึ่งมีนัยว่าอาคารที่ได้รับรางวัลนี้คืออาคารที่มีการอนุรักษ์มาเป็นอย่างดี จึงเท่ากับเป็นการสื่อให้เห็นว่าในบรรดาอาคารที่ได้รับรางวัลนี้มาทั้งหมดล้วนแต่มีความดีเด่นในเรื่องของการอนุรักษ์อาคารอย่างเท่าเทียมกัน หากแต่ในทางปฏิบัตินั้นนอกจากได้มีการมอบรางวัลแก่อาคารที่มีการอนุรักษ์อย่างดี ก็ยังได้มอบรางวัลให้แก่อาคารที่มีคุณค่าแต่มีความเสี่ยงที่จะถูกรื้อทำลายไปด้วยความไม่ตระหนักถึงคุณค่าของผู้ที่ครอบครองดูแลอยู่ หรือเป็นการให้รางวัลแก่อาคารที่ยังมิได้มีการอนุรักษ์อย่างเต็มรูปแบบ แต่มุ่งหวังว่าเมื่อได้รับรางวัลแล้วจะนำไปสู่กระบวนการในการอนุรักษ์ต่อไปด้วย จึงปรากฏว่ามีโครงการอนุรักษ์ที่ดีหลายโครงการโดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับสถาปนิกผู้อยู่เบื้องหลังการดำเนินการอนุรักษ์อาคารนั้นจะไม่มีโอกาสได้รับกำลังใจจากรางวัลนี้ เนื่องจากเป็นอาคารที่เคยได้รับรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่นมาแล้ว นอกจากนี้ในข้อเท็จจริงก็ยังมีงานออกแบบที่เกี่ยวข้องกับการรักษาคุณค่าของมรดกทางศิลปสถาปัตยกรรมแต่ยังไม่เข้าข่ายการพิจารณาให้รางวัลมาก่อนด้วย เช่น การประยุกต์การใช้สอยที่มีการต่อเติมอาคาร หรือการก่อสร้างอาคารใหม่ที่อยู่ในพื้นที่ร่วมกันกับอาคารอนุรักษ์

ด้วยข้อมูลความเป็นมาข้างต้น ในวาระของปี ๒๕๖๓ – ๒๕๖๔ ทางสมาคมฯ จึงได้มีการ “มองเก่า ให้ใหม่” ปรับปรุงเกณฑ์การพิจารณาการมอบรางวัลให้เข้ากับความต้องการในปัจจุบันอีกครั้งโดยได้กำหนดให้มีการแบ่งรางวัลออกเป็น ๓ ประเภท ดังนี้
ประเภท ก. งานอนุรักษ์มรดกทางสถาปัตยกรรมและชุมชน
ประเภท ข. งานออกแบบใหม่ในบริบทการอนุรักษ์
ประเภท ค. บุคคลและองค์กรอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น

เกณฑ์การให้รางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรม ในประเภท ก. ประจำปี ๒๕๖๓ – ๒๕๖๔ ได้มีการปรับปรุงจากเกณฑ์การให้รางวัลอนุรักษ์สถาปัตยกรรมดีเด่นเดิม และเกณฑ์การให้รางวัล 2019 UNESCO Asia-Pacific Awards for Cultural Heritage Conservation โดยมีการแบ่งรางวัลออกเป็น ๔ ระดับ ได้แก่ ระดับดีเยี่ยม ระดับดีมาก ระดับดี และระดับสมควรได้รับการเผยแพร่ เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมที่การมอบรางวัลเป็นรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่นระดับเดียวเท่ากันหมด และได้มีการเพิ่มประเภทรางวัลประเภท ข. สำหรับงานออกแบบใหม่ในบริบทการอนุรักษ์เป็นรางวัลใหม่ในครั้งนี้ด้วย

สำหรับการนำผลการตัดสินรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรม ประจำปี พ.ศ. ๒๕๖๓ – ๒๕๖๔ ในนิทรรศการ “มองเก่า ให้ใหม่” อันสืบเนื่องมาจากงานสถาปนิก ๖๔ ในครั้งนี้ ได้มีการปรับเปลี่ยนแนวทางไปจากเดิมที่เคยปฏิบัติต่อเนื่องกันมาด้วยเช่นเดียวกัน ด้วยการนำเสนอมุมมองการถ่ายทอดคุณค่าของมรดกสถาปัตยกรรมที่ได้รับรางวัลในครั้งนี้ ของสถาปนิกนักถ่ายภาพ ๙ ท่าน ผ่านผลงานการถ่ายภาพที่ไม่จำกัดเทคนิคของสถาปนิกรับเชิญแต่ละท่าน จึงเรียกว่าเป็น นิทรรศการภาพถ่ายรางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรม ๒๕๖๓ – ๒๕๖๔

ข้อกำหนดและเกณฑ์การพิจารณารางวัล

ประเภท ก. งานอนุรักษ์มรดกทางสถาปัตยกรรมและชุมชน
ประเภท ข. งานออกแบบใหม่ในบริบทการอนุรักษ์
ประเภท ค. บุคคลและองค์กรอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น